Er bestaat nogal wat verwarring rondom het begrip democratisch (lees hier ook sociocratisch) of het nu over democratisch onderwijzen, democratisch samenleven of over democratisch opvoeden gaat. Mijn zus denkt na al die jaren nog steeds dat mijn dochter alles mag. Mensen denken dat democratisch gelijk staat aan vrijheid en dan ook alle vrijheid. Het zou zo maar eens kunnen dat mijn democratische manier van opvoeden duidelijker en consequenter is dan jouw niet democratische manier van opvoeden. Mijn dochter, maar ook wij als ouders krijgen zeker niet alle vrijheid wel alle ruimte.
Wat is democratisch opvoeden zeker niet?
Misschien is het beter om te beginnen met wat het niet is. Het is niet vrijheid blijheid, het is ook niet doen wat je zelf wil, het is ook geen laissez-faire manier van opvoeden.
De uitspraak bij ons is: ‘Waar de grens van de ander begint, houdt jouw vrijheid op.’.
Wat is democratisch opvoeden?
Laat ik de uitspraak: ‘Waar de grens van de ander begint, houdt jouw vrijheid op.’ er even bij pakken en ontleden. Het gaat dus over verantwoordelijkheid nemen voor je eigen handelen. Het gaat dus over rekening houden met de ander. Het gaat dus over kritisch zelf leren nadenken. Het gaat dus over ruimte krijgen om je leven vorm te geven. Het gaat dus ook over fouten mogen maken en daarvan leren.
Maar voor mij gaat het vooral over samenleven binnen een gemeenschap, over samen afspraken maken, over voor elkaar zorgen, over op een gelijkwaardige manier met elkaar omgaan (iedereen is evenveel waard). En dan niet alleen binnen een gezin, maar ook binnen een gemeenschap en ook binnen de samenleving.
Waarbij je je kinderen (en misschien nog wel meer jezelf) vaardigheden bijbrengt om dit te kunnen tegen de tijd dat ze volwassen zijn.
In mijn ogen kun je ze niet leren wat verantwoordelijkheid nemen, empathie, rekening houden met de ander en grenzen aan geven is, zonder ze dat actief kunnen oefenen binnen je eigen veilige, warme en begripvolle gezin. Waarbij ze fouten mogen maken zodat ze beter in deze vaardigheden worden. En is het onrechtvaardig, ongeloofwaardig en onrealistisch om te denken dat jij als ouder bepaalt wat er moet gebeuren en hoe en dan verwachten dat als ze volwassen zijn of het huis uitgaan al deze vaardigheden ineens hebben.
Misschien is democratisch opvoeden wel strenger dan andere manieren.
Mijn dochter weet precies waar ze aan toe is, om de simpele reden dat we afspraken hebben gemaakt over hoe we met elkaar omgaan. Afspraken op een gelijkwaardig niveau die zowel voor mijn dochter als voor ons als ouders gelden. Ik mag haar daar op aanspreken, zij mag ons daar op aanspreken, wij mogen elkaar daar op aanspreken. Dit gaat dus verder dan opvoeden, het gaat over voorbereiden op het leven. Het mooie van afspraken is dat deze niet veranderen omdat wij als ouders even een instabiele emotionele toestand ervaren, of even niet lekker in ons vel zitten, of omdat iets anders ons nu even beter uitkomt.
Als ik bewust ben dat ik niet happy ben, dan kan ik daar beter iets aan doen.
Het mooie is dat als ik mij als ouder even niet zo fijn voel, dat ik dit gewoon kan aangeven, dat ik vraag of hier even rekening mee gehouden kan worden. Het voordeel is dat je kinderen leren dat je als mens niet een emotie bent, maar een emotie hebt.
Elkaar helpen, zowel vragen om hulp als het aanbieden ervan gaat voor mij ook over democratisch opvoeden. Doordat je uitspreekt dat je niet happy bent, ben je je daar bewust van. Je kunt dan onderzoeken waarom ben ik niet happy, vaak zijn het zulke kleine en onbenullige zaken waardoor jij je niet happy voelt, dat je je moet afvragen of dit wel nodig is. In mijn trainingen leer je, hoe je, na enige oefening, binnen 1 minuut weer happy kunt voelen. Hoe mooi is het als jij deze competentie beheerst, en hoe fijn is het als je dit ook aan je kinderen kunt doorgeven.
Hoeveel afspraken moet je dan wel niet maken?
Misschien gaat het wel niet eens over welke afspraken je maakt. Maar het feit dat er ruimte is om afspraken te maken, om als kind invloed te hebben op je eigen leven.
Mijn antwoord zou zijn, zo weinig als mogelijk. We hebben allemaal een morele kompas en een begrip van wat we als maatschappij sociaal wenselijk achten. Dus over zaken als we kleuren op papier i.p.v. op het behang of je mag niet iemand anders pijn doen hoef je het niet te hebben. Wij hanteren dus een paar simpele oneliners, in combinatie met een krachtige gezinsmissie waardoor we allemaal weten, of kunnen beredeneren of iets wel of niet verstandig is om te doen.
Maar kinderen hebben toch structuur nodig binnen de opvoeding.
Mijn eerst vraag is: wie zegt dat?
Mijn tweede vraag is: wat is structuur?
Mijn derde vraag is: waarom heeft een kind structuur nodig?
Als het gaat om duidelijkheid dan zeg ik ja, wij hanteren afspraken.
Als het gaat om veiligheid dan zeg ik ja, wij hanteren de gezinskring.
Als het gaat om een persoonlijke behoefte dan zeg ik ja.
Maar structuur is niet iets wat je als ouders eenzijdig bepaalt, ik praat liever over afspraken.
Je biedt iets aan, en dat mag je ook structuur noemen, wat ervoor zorgt dat kinderen, en dus ook ouders een instrument hebben waarmee de veiligheid en rechtvaardigheid wordt geborgd. Een instrument of een proces waardoor het kind wordt gehoord, zijn gevoelens worden erkend en zijn behoeftes worden gezien. Hiervoor gebruiken wij de gezinskring en hanteren we de op sociocratie gebaseerde wijspraak, lees deze blog voor meer informatie.
Is democratisch opvoeden niet stressvol voor de ouders en of de kinderen?
Democratisch opvoeden is simpel gezegd op een normale, gelijkwaardige en respectvolle manier met elkaar omgaan en leren van het verleden om toe te passen in het heden voor meer geluk in de toekomst.
Ik denk eerder dat stress veroorzaakt wordt door niet gezien worden, geen erkenning om wie je bent, en wat je behoeftes zijn.
Terwijl meer ruimte, meer verantwoordelijkheid en mogen leren van je fouten juist de stress vermindert.
Misschien moet ik het niet zo zwart wit stellen, maar dat ga ik toch doen. Als je naar beide kijkt welke van de twee bereidt je dan beter voor op het leven en werken in de 21ste eeuw waarbij zelfredzaamheid, verantwoordelijkheid en samenwerken belangrijker zijn dan wat we in de 20ste eeuw belangrijk vonden: volgen en gehoorzamen.
Democratisch opvoeden in de praktijk.
Ik kan een week hierover praten, sterker nog dat doe ik ook tijdens mijn ouderavonden, workshops, trainingen en jaarprogramma’s, maar laat ik hier een paar belangrijke zaken noemen over hoe je democratisch opvoeden in de praktijk doet.
Afspraken i.p.v. regels
Het lijkt misschien hetzelfde maar het zijn wezenlijk andere zaken. Regels zijn vaak eenzijdig opgesteld, zonder inspraak van je kinderen. Waardoor je kinderen ook niet de verantwoordelijkheid hiervoor nemen.
Bijsturen i.p.v. stoppen
Hou jij je altijd aan je afspraken? Natuurlijk kunnen we dan afstappen van de gemaakte afspraken, en weer een regel gaan opleggen eventueel gekoppeld aan een consequentie of straf. De vraag is of je hier echt iets van leert, beter is om het gesprek aan te gaan.
Was de afspraak onduidelijk, wat was de reden dat je je niet aan de afspraak hield, moet er iets aan de afspraak gewijzigd worden.
Vertrouwen i.p.v. controle
We gaan uit van het beste in de ander, er is niemand die s ‘morgens opstaat en denkt ik ga vandaag het leven van de ander vandaag eens even zuur maken. Iedereen heeft een morele kompas over wat goed en fout is, onderzoek laat zien dat kinderen dit al hebben vanaf 6 maanden. We vertrouwen er dus op dat de ander het juiste wil doen, en beseffen ons dat dit nog niet altijd lukt, dit heet leren. Je handelt vaak uit een onbewust verlangen of behoefte. Controle zorgt ervoor dat de ander er niets van leert, hooguit om het stiekem te doen, omdat de behoefte of het verlangen blijft.
Democratisch opvoeden heeft dus vrij weinig te maken met vrijheid, meer met ruimte geven de ruimte om je kind te laten opgroeien op een manier die recht doet aan het begrip democratie: recht van initiatief, recht op spreken, recht op gehoord worden, recht op een gelijkwaardige behandeling.
Wanneer stop jij met opvoeden en start je met betekenis geven?